Istorija grada

Područje grada Kragujevca i njegove okoline bilo je naseljeno još u praistorijsko doba, o čemu svedoče mnogobrojni predmeti i arheološki spomenici.

Kragujevac se prvi put spominje 1476. godine, nakon turskog preuzimanja, u tapu – defteru ( popisna katastarska knjiga ). Bivši Trg sa 32 kuće. Od tada gotovo pust, kao i cela Šumadija, Kragujevac oživljava u drugoj polovini XV veka kada u njemu Turci podižu novo naselje na levoj obali Lepenice. Ime je dobio po ptici kraguj ( vrsta orla ) koja je po narodnom predanju živela u okolnim šumama. Sve do doba oslobodilačkih narodnih ustanaka, većinu stanovnika čine Turci, izuzev za vreme dve austrijske uprave: prve 1689 – 1690.godine, i druge 1719 -1738. godine. U tom periodu zabeleženo je znatno doseljavanje hrišćanskog stanovništva.

Pravi procvat Kragujevac doživljava od 1818. godine kada je, na Đurđevdan – 6. maja, proglašen prestonicom obnovljene Srbije. Naime, povoljan središnji geografski položaj, nacionalno homogeno stanovništvo za razliku od Beograda u kome je bila turska uprava, naveli su kneza Miloša da se opredeli za Kragujevac, koji postaje državni centar. Preseljenjem prestonice iz Male Crnuće u Kragujevac, knez Miloš otvara jednu od najznačajnijih stranica u istoriji ovog grada. Nastaje nova varoš kao suprotnost nasleđenoj turskoj palanci.

U narednom periodu u Kragujevcu se osniva čitav niz institucija: prve novine – “Novine srbske” pod uredništvom Dimitrija Davidovića, muzička formacija “Knjaževsko – srpska banda“ koju osniva Jozef Šlezinger, prvi teatar “Knjaževsko – srpski teatar“ pod upravom Joakima Vujića, takođe i prva gimnazija 1833. godine, Licej – viša škola 1838. godine, prva galerija slika, prvi sud “Sud kragujevački” 1820. godine i prva apoteka 1822. godine, kao i muzej i biblioteka.

Zasnivajući novu državu, knez Miloš Obrenović je osnovao i novi centar Kragujevca. Na prostoru oko današnjeg Malog parka, Knjaz je izgradio novi gradski centar koji je imao najvažnije objekte mlade države: dvorski kompleks, Skupštinu, crkvu, mitropoliju, arsenal, teatar, školu, kasarne, apoteku, bolnicu i dr. Oko tog jezgra razvijao se novi Kragujevac, koji je rastao po broju stanovnika, ali i po teritoriji postepeno asimilujući nasleđenu orijentalnu strukturu.

Preseljenjem prestonice u Beograd, 1841. godine počinje period stagnacije Kragujevca. I pored toga, grad je ostao centar političkog života, tako da su u njemu nastavile da se održavaju sve važnije skupštine u Srbiji, kao i u vreme kneza Miloša, sve do 1878. godine. Za istoriju grada i srpskog naroda posebno mesto zauzima Sretenjska skupština na kojoj je donet prvi Ustav kneževine Srbije, kao i objava odredbi Berlinskog kongresa 1878. godine, po kome je Srbija postala samostalna država.

Verovatno je događaj iz 1851. godine najpresudnije uticao na noviju istoriju Kragujevca. Te godine je iz Beograda preseljena Topolivnica u kojoj je 1853. u prisustvu kneza Aleksandra Karađorđevića izliven prvi top. Balkanska varoš stekla je tako satus kolevke srpske industrije.

U periodu između dva svetska rata, razvoj vojne industrije odrazio se i na prostorni razvoj Kragujevca. Izgrađena su nova naselja, a posebno su interesantna planski uređena naselja Stara i Nova radnička kolonija. Vojno – tehnički zavod je znatno proširen a pored novih proizvodnih pogona izgrađen je niz značajnih objekata – nova Okružna bolnica, zgrada Učiteljske škole, stadion i hipodrom… Regulisano je korito Lepenice i izgrađeni novi mostovi. Železnica je nastavljena od Kragujevca prema Kraljevu. Izgrađen je moderan vodovodni sistem sa vodojažom u Grošnici. Grad je uključen u elektrosistem Srbije.

Važan strateški centar, Kragujevac u vreme između dva rata beleži uravnotežen razvoj. U Drugom svetskom ratu, doživljava nova razaranja i jednu od najvećih tragedija – masovno streljanje stanovnika, među kojima i 300 đaka Gimnazije 21. oktobra 1941.godine.

Prve dve decenije nakon Drugog svetskog rata karakteriše period obnove. Savremenim evropskim tokovima Kragujevac se priključio 1955. godine kada je u pogonima "Crvene zastave"; proizveden prvi fića po licienci italijanskog "Fijata";. U periodu od tri decenije, proizvedeno je 923.487 fića, a vozilo je nezvanično proglašeno za "nacionalnu klasu";. Razvojem automobilske industrije počinje i razvoj prvih prigradskih naselja (Stanovo, Beloševac, Bresnica). Osnivaju se objekti visokog školstva (Mašinski i Ekonomski fakultet), zdravstva, fizičke kulture (stadion, strelište), administracije (zgrada NO Opštine) i dr. Počinje planiranje i realizacija značajnih zona stanovanja u društvenom vlasništvu, ali i širokih zona individualnog stanovanja. Pored izgradnje radne zone Zavoda “Crvena zastava”, formiraju se i drugi industrijski kompleksi (“Filip Kljajić”, “21 oktobar”, “Proleter”, “Partizan”). Osniva se Spomen park “Kragujevački oktobar” – memorijalni kompleks značajnih dimenzija. Nadograđuje se vodojaža u Grošnici i proširuje vodovodna mreža. Pravi se mreža kanalizacije i počinje toplifikacija najužeg gradskog centralnog područja.

Urbani i svaki drugi razvoj Kragujevca prekinut je ozbiljnim sunovratom automobilske industrije zbog ekonomske krize, raspada države i međunarodnih sankcija. Proizvodnja automobila je sa preko 200.000 vozila godišnje spala na nekoliko hiljada.

Uprkos svim teškoćama sa kojima je bio suočen, Kragujevac i Kragujevčani uvek su gajili nadu u bolje sutra.

Kragujevac je danas grad čija infrastruktura i geostaretški položaj, tržište i raspoloživa radna snaga garantuju razvoj biznisa. Osim dva veka duge industrijske tradicije, Kragujevac preporučuju spremnost na nove ideje, obrazovani mladi ljudi, iskusni i vredni radnici.

Zahvaljujući poslovnom koraku “Fijata” i njegovih kooperanata 2012. godine, Kragujevac je opet jedan od vodećih i razvijenih centara autoindustrije i visoke tehnologije Jugoistočne Evrope.

Projekat koji otvara novu stranicu u razvoju Kragujevca 2018. godine, kada grad  obeležava dva veka od proglašenja za prvu prestonicu moderne Srbije, je dolazak nemačkog Simensa. Kragujevac koji je sredinom 19.veka počeo da proizvodi oružje, kamione početkom 20. veka,  automobile sredinom 20. veka, a autobuse početkom 21. veka, u 2018. godini počinje i proizvodnju vozova koji će krstariti prugama evropskih metropola.