Početkom devedesetih godina XX veka, promena opšte političke klime u Srbiji dovela je do zahteva za povratkom tradiciji u svim oblastima društva. U novonastaloj situaciji, a primarno podstaknuta neophodnošću povratka tradicionalnih državnih simbola i nacionalne simbolografije uopšte, grupa naših eminentnih stručnjaka, početkom 1991.godine osnovala je Srpsko heraldičko društvo “Beli Orao” (u daljem tekstu: SHD).
U prvoj deceniji postojanja SHD je uradilo veliki broj projekata iz svih oblasti svoga rada, a u oblasti teritorijalne lokalne heraldike uspelo je da uspostavi u međunarodnim okvirima priznat standard tzv. srpske gradske heraldike. U tom korpusu gradske heraldike, koga čini više desetina grbova gradova, opština i naselja Srbije, Crne Gore i Republike Srpske, značajno mesto pripada i grbu grada Kragujevca. Put do njegovog usvajanja nije bio ni brz ni lak s obzirom na vreme i okolnosti u kojima je nastao.
Na sednici od 17.aprila 1996.godine, Skupština grada Kragujevca usvojila je Odluku o grbu i stegu grada Kragujevca i Odluku o upotrebi grba i stega grada Kragujevca (oba – Sl. list grada Kragujevca, br. 4/96). Kragujevac je prvi put u svojoj istoriji dobio prava heraldicka znamenja, dostojnog reprezenta svog značaja. Heraldičkim sredstvima ispunjeni su svi zahtevi Titulara. Kao transvremenski i nadideološki usvojeni grb heraldički govori o Kragujevcu kao najznačajnijem centru Šumadije, nekadašnjoj prestonici Srbije, začetniku moderne industrije, baštiniku srpske istorije i tradicije, prosvetno-kulturnom i univerzitetskom centru Srbije, kao i o jednoj od najvećih tragedija modernog doba. Grb grada Kragujevca, kao i svi gradski grbovi po standardu srpske gradske heraldike, ima tri nivoa: mali, srednji i veliki.
Na nivou osnovnog – Malog grba – grba opšte primene, koji se kao takav koristi u svim prilikama, heraldičkim sredstvima su predstavljene osnovne istorijsko-geografske reference grada. To je štit sa grbovnom slikom čiji blazon (heraldička definicija grba) glasi: “Na srebrnom polju crna otrgnuta glava vepra, zlatno oružana, crvenog jezika, ranjena u celo po kosini crvenom strelom; glava štita rascepljena, desno na crvenom srebrni krst izmedu četiri ista takva ocila bridovima okrenutih ka stablu krsta, a levo na crvenom dve unakrst postavljene srebrne topovske cevi ustima naviše”.
U glavi (gornjem delu) štita, u heraldički desnom (za posmatrača levom) polju nalazi se srebrni krst između četiri srebrna ocila na crvenom polju – sedam vekova star simbol Srbije i srpskoga naroda, a u ovom slučaju direktna aluzija na Kragujevac kao prestonicu Kneževine u prvoj polovini XIX veka. U heraldički levom (za posmatrača desnom) polju na crvenom su dve unakrst postavljene srebrne topovske cevi kao simbol kragujevačke topolivnice – začetka srpske moderne industrije.
Na nivou službenog – Srednjeg grba – grba administracije tj. gradskih organa uprave, pored štita sa grbovnom slikom javljaju se i heraldičke parafernalije (dodaci, heraldički ukrasi) koji priču Osnovnog grba dopunjuju dodatnim elementima.
Zlatna bedemska kruna sa četiri vidljiva merlona (zuba) je teritorijalna oznaka koja heraldički govori da se radi o gradu sa više od 100.000 stanovnika, dok zlatna draguljima ukrašena dijadema heraldički označava da se radi o prestonom ili pak gradu koji je to nekada bio.
Konačno, na nivou ceremonijalnog – Velikog grba – grba najvišeg ranga, koji reprezentuje grad u posebnim i strogo utvrđenim slučajevima i na za to određenim mestima, dodatnim heraldičkim parafernalijama zaokružuje se heraldička priča o jednom gradu.
Kao držači štita pojavljuju se sa obe strane po jedan na uzlet spreman heraldički kraguj (u heraldici – jednoglavi orao prirodne boje) kao direktna asocijacija na mogući toponim grada. Oko vrata na plavoj traci oboma im visi štit i to plav sa otvorenom srebrnom knjigom zlatnog poveza – kod heraldički desnog, odnosno crn sa tri zlatna stuba i preko toga obrnuti srebrni ševron – kod heraldički levog držaca. Simbolika knjige je više nego očigledna i govori o znanju, kulturi i obrazovanju i Kragujevcu kao univerzitetskom centru Srbije, dok je u drugom slučaju kombinacijom boja i heraldičkih figura predstavljena velika tragedija (crna boja) u kojoj je stradala i mladost ovog grada (zlatna i srebrna boja – simbol čistote i nevinosti), kao i direktna aluzija obrnutog ševrona ( V ) i tri heraldičke grede ( III ) kao oznaka mučeničkog V-3 razreda Gimnazije.Tu su i stegovi – heraldičke zastave, i to steg Republike Srbije kao nadređene teritorijalne instance – heraldički desno, i steg Grada Kragujevca – heraldički levo. Steg Grada Kragujevca je kvadratan, bele boje, sa predstavom heraldičkog kraguja spremnog na uzlet koji stoji na odsečenoj plodnoj grani hrasta – kultnog drveta Slovena, a posebno Srba, motivu posebno duboke duhovne simbolike. U gornjem heraldički desnom kantonu je ponovljen motiv srebrnog krsta sa četiri srebrna ocila sa podsećanjem na značaj Kragujevca kao centra Srbije i nekadašnje srpske prestonice.
Sveti ahijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve dodelio je gradu Kragujevcu Orden Svetog Save prvog stepena, koji se nalazi u donjem delu grba. Ovaj orden je dodeljen u znak priznanja za sve što je grad učinio na otvaranju Bogoslovije Svetog Jovana Zlatoustog u Kragujevcu. Travom obrasli brežuljkasti postament i traka sa imenom grada nisu obavezni elementi grba, ali lepo zaokružuju njegovu vizuelnu formu i završavaju ovu heraldičku priču o grbu grada Kragujevca.
Zlatko V. Mladićević
redovni član Srpskog heraldičkog društva